Arytmia to nieregularność pracy serca. U osoby zdrowej powinno bić ono miarowo, z odpowiednią szybkością i siłą. Różne przyczyny sprawiają, że jego czynność może ulec zmianie. Spowodowane jest to chorobami, ale też prowadzonym trybem życia. Warto wiedzieć, jaki powinien być prawidłowy rytm serca i które objawy powinny skłonić do wizyty u lekarza. Pozwala to na wczesne wykrycie problemu i rozpoczęcie leczenia. Dzięki temu można zmniejszyć dolegliwości i zapobiec powikłaniom.
Przyczyny arytmii serca
Aby leczenie zaburzeń rytmu było skuteczne, konieczne jest poznanie ich przyczyny. Znając powód występowania arytmii można ułożyć plan postępowania. Do lekarza warto zabrać wszystkie dotychczasowe wyniki badań, które mogą pomóc znaleźć źródło problemu.
Wśród różnych czynników najczęściej rytm serca zaburzają:
- stres
- nadmierny wysiłek fizyczny
- nadmiar kofeiny, która zawarta jest w kawie, mocnej herbacie i napojach typu cola
- nadużywanie alkoholu i innych używek
- zaburzenia poziomu elektrolitów (niedobory potasu, magnezu, sodu, wapnia i chlorków)
- gorączka w czasie infekcji i stanów zapalnych toczących się w organizmie
- niektóre leki (np. sterydy, leki rozszerzające oskrzela stosowane w astmie)
- choroby tarczycy
- anemia
- wady serca
- niewydolność serca
- uszkodzenie zastawek
- zapalenie mięśnia sercowego
- nadciśnienie tętnicze
- choroba niedokrwienna serca
- zaburzenia przewodzenia przedsionkowo – komorowego
- uszkodzenia serca spowodowane urazem lub zabiegiem chirurgicznym
- choroby płuc
- przyczyny genetyczne
Czynniki te mogą powodować powstawanie nieprawidłowych impulsów w sercu. Ustalenie przyczyny zaburzeń jego pracy ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego leczenia.
Jak powstają nieprawidłowości w rytmie serca?
Mięsień serca działając prawidłowo kurczy się regularnie, z odpowiednią mocą. Zbudowany jest z dwóch przedsionków i dwóch komór. Częstość rytmu serca u zdrowej osoby dorosłej powinna wynosić 60 – 100 uderzeń na minutę. Miarowe bicie serca określa się jako prawidłowy rytm zatokowy. Każde jego uderzenie to skurcz przedsionków, po którym następuje skurcz komór. Kurczenie się jam serca odbywa się dzięki impulsom elektrycznym. Wytwarza je węzeł zatokowy, który znajduje się w prawym przedsionku.
Przyczyną arytmii jest nieprawidłowość powstawania impulsów w sercu. Na skutek różnych czynników impulsy te mogą być wytwarzane także w miejscach innych niż węzeł zatokowy. Dochodzi wtedy do dodatkowych pobudzeń serca. Jest to odczuwane jako kołatania lub „przeskakiwanie” w klatce piersiowej. Problemem są także zaburzenia przewodzenia i dalszego rozprzestrzeniania impulsów. Aby te zjawiska wróciły do normy należy rozpocząć odpowiednie leczenie.
Najczęściej występujące rodzaje arytmii
Typy arytmii mogą być różne. Część z nich jest niegroźna, wymagająca tylko zmiany stylu życia. Przy innych natomiast stosuje się leki. W najpoważniejszych przypadkach może być potrzebne leczenie operacyjne.
Wśród zaburzeń rytmu najczęściej rozpoznawane są:
- tachykardia – zbyt szybkie bicie serca, powyżej 100 uderzeń na minutę u osoby dorosłej
- bradykardia – zbyt wolna czynność serca, poniżej 60 skurczów serca w czasie 1 minuty
- migotanie przedsionków – zaburzenie pracy przedsionków przy prawidłowym działaniu komór
- migotanie komór – bardzo niebezpieczny rodzaj arytmii, który może doprowadzić do zatrzymania krążenia
- skurcze dodatkowe – objawiają się odczuciem „przeskakiwania” w klatce piersiowej
- częstoskurcze przedsionkowe lub komorowe
- bigeminie – nieprawidłowe pobudzenia dodatkowe w sercu
- trigeminie – arytmie komorowe
- pobudzenia gromadne
Tachykardie bardzo często pojawiają się w czasie stresu lub wysiłku fizycznego. Pozostałe zaburzenia mogą mieć związek z występowaniem chorób przewlekłych.
Bardzo ważne jest rozpoznanie rodzaju arytmii, gdyż pozwoli to rozpocząć skuteczne leczenie. Należy szybko zgłosić się do lekarza w przypadku niepokojących objawów. Specjalista zaleci wykonanie odpowiednich badań.
Objawy arytmii serca
Aby rozpoznać arytmię należy zwrócić uwagę na wszystkie zmiany w samopoczuciu. To one często są przyczyną wizyty u lekarza. Warto zwrócić uwagę na wystąpienie objawów takich jak:
- uczucie kołatania serca
- szarpnięcia w okolicy serca, które pacjenci opisują także jako „przeskakiwania” i „koziołkowania” w klatce
- ból w klatce piersiowej
- uczucie mocnego bicia serca
- zawroty głowy
- osłabienie
- przewlekłe zmęczenie
- duszność
- omdlenia i utrata przytomności
- uderzenia gorąca
Objawy te zwykle nie występują wszystkie razem. Czasem może pojawić się tylko jeden z nich. U każdego pacjenta mogą mieć inne nasilenie i częstotliwość. Zależą od typu i stopnia ciężkości zaburzeń. Wymienione symptomy mogą wskazywać nie tylko na arytmię, ale również na inne choroby. Ból w klatce piersiowej, duszność i utrata przytomności oznaczają groźne stany nagłe. Podobnie objawia się zawał serca, który wymaga pilnej pomocy medycznej. W takiej sytuacji trzeba zadzwonić pod numer alarmowy 112.
Należy pamiętać, że niektóre rodzaje zaburzeń rytmu mogą nie dawać żadnych objawów. Dlatego tak ważne jest wykonywanie badań profilaktycznych i regularna kontrola stanu zdrowia.
Arytmia u dzieci – objawy
Zaburzenia pracy serca u dzieci przebiegają najczęściej bezobjawowo. Czasem jednak mogą jednak dawać podobne objawy do arytmii u osób dorosłych. Dodatkowo u noworodków, niemowląt i kilkulatków mogą występować:
- zaburzenia apetytu
- wymioty
- bladość skóry
U dorosłych łatwiej kontrolować zaburzenia rytmu, gdyż zwykle pojawiają się typowe symptomy. Charakterystyczny u dzieci brak objawów arytmii wymaga częstszych wizyt u lekarza i badań.
Warto wiedzieć, że u dzieci są inne normy dla pulsu niż u osób dorosłych. Im młodsze dziecko, tym akcja serca jest szybsza. Jest to normalne zjawisko. Nie powinno budzić ono niepokoju, jeżeli liczba uderzeń serca na minutę mieści się w granicach:
- 100 – 180 u noworodków
- 100 – 160 u niemowląt
- 90 – 150 w przypadku dzieci od 1 do 3 roku życia
- 80 -140 u dzieci w wieku 3 – 5 lat
- 70 – 120 u dzieci od 5 do 12 roku życia
Jeżeli puls dziecka nie mieści się w podanych normach wymaga to konsultacji z lekarzem. U młodzieży powyżej 12 roku życia tętno powinno mieć taką częstotliwość jak u osób dorosłych.
Więcej na temat tętna można przeczytać w naszym artykule: Jaki powinien być prawidłowy puls i jakie są normy?
Diagnostyka zaburzeń rytmu serca
W gabinecie lekarskim podstawowym badaniem, które wykonuje się w pierwszej kolejności jest osłuchanie serca. Lekarz wykorzystuje do tego stetoskop. Dzięki temu może sprawdzić, czy serce pracuje miarowo i regularnie. Jest w stanie wykryć także nieprawidłowe szmery. Wysłuchać może również, jaka jest szybkość bicia serca.
Aby rozpoznać arytmię i jej rodzaj konieczne są badania specjalistyczne. Wśród nich najczęściej wykonywane są:
Badanie to jest zapisem czynności serca w formie wykresu. Można go zrobić w poradni kardiologicznej, ale też w każdej przychodni, w której przyjmuje lekarz rodzinny. Jest wykonywane również w szpitalach. Profilaktycznie EKG robi się także podczas badań w ramach medycyny pracy.
Użycie holtera w obserwacji rytmu serca jest bardzo przydatne. Jest to urządzenie, które zapisuje EKG w dłuższym okresie czasu, np. przez 24 godziny. Pacjent z założoną aparaturą może wykonywać czynności codzienne. Daje to wiarygodny obraz pracy serca podczas typowej aktywności badanego oraz w czasie jego snu.
EKG wysiłkowe rejestruje pracę serca w czasie chodu, a następnie biegu na bieżni. Czasami do badania wykorzystywany jest także cykloergometr (rower stacjonarny). Próba wysiłkowa pokazuje, jak bardzo puls przyspiesza w czasie aktywności fizycznej. Może wykazać także nieregularność rytmu oraz inne nieprawidłowości.
- ciśnieniomierz z funkcją wykrywania arytmii
Niektóre rodzaje ciśnieniomierzy elektronicznych mają funkcję rozpoznawania zaburzeń rytmu. W chwili, gdy one wystąpią na wyświetlaczu aparatu pojawia się symbol arytmii. Może on różnić się w zależności od producenta. Często jest to pierwszy sygnał, dzięki któremu rozpoczyna się obserwację rytmu serca.
Badania laboratoryjne w zaburzeniach pracy serca
Oprócz typowych badań serca, w arytmii wykonuje się także diagnostykę pomocniczą. Jest ona pomocna w ustaleniu przyczyny zaburzeń.
Lekarze w takim przypadku zalecają wykonanie badań laboratoryjnych. Do najważniejszych parametrów, które mogą wpłynąć na czynność serca zalicza się:
- morfologię z oznaczeniem poziomu hemoglobiny (HGB) – pozwoli wykryć anemię, która bywa przyczyną arytmii
- poziom elektrolitów: potas (K), magnez (Mg), sód (Na), wapń (Ca), chlorki (Cl)
- CRP, OB – mogą wskazać stan zapalny, podczas którego serce bije szybciej
- poziom hormonów tarczycy: TSH, fT3, fT4
Jeżeli wyniki są nieprawidłowe należy skonsultować się ze specjalistą. Ważne jest powtórzenie badań we wskazanym przez lekarza terminie. Pokaże to, czy zastosowane leki i suplementy wyrównały występujące wcześniej niedobory.
Leczenie arytmii
Postępowanie w przypadku arytmii zależy od jej rodzaju i przyczyny, a także od stopnia ciężkości objawów. Do najczęściej stosowanych metod jej leczenia należą:
- ablacja
Jest to zabieg kardiochirurgiczny stosowany w częstych i uciążliwych zaburzeniach pracy serca. Przynosi dobre efekty w przypadku skurczów dodatkowych. Polega na usunięciu ogniska arytmii serca za pomocą specjalnych elektrod.
- kardiowersja – stymulacja elektryczna serca
- wszczepienie stymulatora serca lub kardiowertera – defibrylatora
Zabieg ten jest stosowany przy ciężkich postaciach arytmii. Urządzenia te służą do kontroli rytmu serca. Pobudzają je do działania w sytuacjach, gdy organizm nie wytworzy potrzebnego impulsu elektrycznego.
- leczenie farmakologiczne – leki antyarytmiczne
Najbardziej znanymi lekami, które stosuje się w zaburzeniach akcji serca są beta – blokery. Większość leków z tej grupy dodatkowo obniża również ciśnienie tętnicze. Konieczne jest ich regularne stosowanie według wskazań lekarza.
- redukcja stresu – techniki relaksacyjne, psychoterapia
- suplementy diety i leki w przypadku niedoborów elektrolitów i anemii
- dieta zawierająca wszystkie niezbędne składniki odżywcze
- ograniczenie spożycia kofeiny, którą zawierają np. kawa i herbata
- rezygnacja z alkoholu i papierosów
- leczenie chorób przewlekłych powodujących arytmię (w tym chorób serca, tarczycy i płuc)
- regularna kontrola w poradni kardiologicznej
- codzienny pomiar tętna i ciśnienia tętniczego z zapisem wyniku w dzienniczku
Rytm serca pod kontrolą
Regularne badania profilaktyczne oraz zdrowy tryb życia są ważne dla prawidłowej pracy serca. Gdy pojawią się pierwsze objawy towarzyszące arytmii, warto działać od razu. Konsultacja z lekarzem jest konieczna, aby szybko rozpocząć diagnostykę i leczenie. Wczesne wykrycie nieprawidłowości pozwoli zapobiec powikłaniom i zmniejszyć dolegliwości. Dbać o serce należy również wtedy, gdy nie ma niepokojących objawów. U osób zdrowych także warto mierzyć tętno i ciśnienie krwi. Zaleca się też profilaktyczne wykonanie badania EKG i osłuchanie klatki piersiowej. Ważne są również badania laboratoryjne. Kontrola stanu zdrowia, racjonalne odżywianie i zdrowy tryb życia to najlepszy sposób profilaktyki chorób serca.
