Milena Pietrzykowska/MedicalOnline.pl | 2010-08-09
Poziom polskiej ortopedii nie odbiega od europejskiego poziomu specjalności. Mimo rosnących trudności i ograniczeń finansowych, oddziały i ortopedyczne bloki operacyjne są coraz lepiej wyposażone. Dzieje się tak dzięki dużej determinacji i silnym staraniom zarządzających jednostkami, jednak nie bez znaczenia pozostaje tu także pomoc firm zewnętrznych, które oferują nowoczesny sprzęt w zamian za współpracę przy projektach.
Trudność przy planowaniu lub modernizacji oddziału ortopedycznego polega przede wszystkim na wygospodarowaniu odpowiedniej przestrzeni do dyspozycji każdego pacjenta i zapewnieniu mu największego komfortu dzięki wygodnym łóżkom, nowoczesnemu wyposażeniu ortopedycznemu oraz optymalnym warunkom do rehabilitacji.
Tak naprawdę najważniejszym i najbardziej wymagającym pod względem wyposażenia miejscem pracy personelu ortopedycznego jest blok operacyjny. Tam przede wszystkim kierowane są wysiłki związane z zakupem specjalistycznego wyposażenia i wdrażaniem pojawiających się na rynku nowoczesnych technologii. Największym problemem na oddziałach ortopedii i chirurgii urazowej jest postępujące zużycie aparatury diagnostyczno – technicznej, sprzętu artroskopowego, zestawów narzędzi czy innego wyposażenia operacyjnego. Z tego względu istotna część dostępnych środków finansowych musi zostać przeznaczona na bieżące uzupełnianie sprzętu, co niekiedy spowalnia tempo modernizacji jednostki i zakup nowej aparatury.
O czym trzeba pamiętać przy projektowaniu lub modernizacji oddziału ortopedycznego?
Wymagania w stosunku do rozmieszczenia i ogólnego wyposażenia oddziałów ortopedycznych można znaleźć w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 213, poz. 1568 ze zm.). Zawiera ono m. in. wymogi ogólnobudowlane i sanitarne oraz wytyczne w stosunku do różnego rodzaju pomieszczeń oddziału, wielkości i usytuowania obszarów przeznaczonych dla pacjentów.
Każdy oddział ortopedii, traumatologii i chirurgii urazowej oprócz sal chorych powinien posiadać:
•salę pooperacyjną, gdzie trafiają pacjenci po zabiegach na bloku operacyjnym – w zależności od wielkości oddziału sala powinna zawierać kilka stanowisk z możliwością monitorowania stanu pacjenta,
•salę opatrunkową – osobną dla części „czystej” i septycznej, sala powinna sąsiadować z magazynem środków opatrunkowych,
•gipsownię – będącą osobnym pomieszczeniem dostępnym z głównego ciągu komunikacyjnego oddziału, wyposażonym w specjalistyczne urządzenia do nastawiania kości, negatoskop oraz sprzęt do formowania i cięcia gipsu (np. piłę elektryczną),
•pomieszczenia socjalne i higieniczno – sanitarne dla pracowników,
•pomieszczenia porządkowe,
•magazyn środków opatrunkowych,
•pomieszczenia lub wydzielone miejsca do składowania czystej i brudnej bielizny,
•system składowania i usuwania odpadów medycznych.
Planując budowę nowej jednostki należy się zastanowić nad wydzieleniem w bliskim sąsiedztwie osobnego oddziału zakażeń dla pacjentów z powikłaniami lub schorzeniami ropnymi w obrębie narządu ruchu. Stanowią oni ogromne zagrożenie epidemiologiczne dla pozostałych chorych. Leczenie pacjenta z tego typu infekcją jest zwykle bardzo drogie, stąd utworzenie wyspecjalizowanego oddziału septycznego ma duże uzasadnienie zarówno z leczniczego, jak i z ekonomicznego punktu widzenia. Jeśli nie ma innego wyjścia, to dobrym, ale nie najlepszym rozwiązaniem jest wydzielenie na istniejącym oddziale odcinka septycznego. Powinno się to zrobić w taki sposób, aby uniemożliwić rozprzestrzenienie zakażeń na „czystą” część oddziału, należy pamiętać o oddzielnych ciągach komunikacyjnych, ograniczonym dostępie i ścisłym przestrzeganiu wymogów higieniczno – sanitarnych. Zgodnie z wymaganiem Ministra Zdrowia w pomieszczeniach do izolacji zakażonych chorych, jak również w blokach operacyjnych należy stosować wentylację nawiewno-wywiewną lub klimatyzację zapewniającą parametry jakości powietrza dostosowane do funkcji tych pomieszczeń.
Jak wyposażyć sale chorych?
Sale chorych powinny spełniać standardy wymagane dla wszystkich oddziałów o zunifikowanym układzie przestrzennym. Wszystkie sale chorych powinny mieć zapewniony dostęp światła dziennego, jednak jeśli orientacja okien pomieszczeń przeznaczonych do pobytu ludzi może powodować nadmierne naświetlenie, powinny być zainstalowane urządzenia zabezpieczające przed zbyt intensywnym nasłonecznieniem i przegrzaniem. Wymagane jest, aby taki sprzęt był łatwy do utrzymania w czystości, a jego konstrukcja uniemożliwiała gromadzenie się w nim zanieczyszczeń.
Pokoje łóżkowe powinny być przeznaczone dla pobytu stałego nie więcej niż 5 pacjentów. Przepisy prawa jasno określają minimalne powierzchnie sal przeznaczonych do pobytu pacjentów. W przypadku pokoju 1 – łóżkowego jest to powierzchnia co najmniej 12 m2, natomiast dla 2 – łóżkowego to minimum 14 m2. Jeśli sale przeznaczone są dla pobytu od 3 do 5 pacjentów, to powierzchnia przeznaczona na jedno łóżko powinna mieć wielkość co najmniej 6 m2. Każdy pokój łóżkowy na oddziale powinien być wyposażony w umywalkę z ciepłą i zimną wodą, dozownik na mydło w płynie oraz pojemniki na ręczniki jednorazowego użycia (wyjątkiem jest tu pokój wyposażony w śluzę umywalkowo – fartuchową lub węzeł sanitarny).
Ze względu na wygodę, łóżka w pokojach pacjentów powinny być dostępne z trzech stron, w tym z dwóch dłuższych. Jest to szczególnie ważne na oddziałach ortopedycznych, gdyż taki układ znacznie ułatwia dostęp personelu do pacjentów z urazami narządów ruchu. Również odległości między łóżkami mają tu duże znaczenie, ze względu na łatwość przenoszenia i transportu chorych. Rozporządzenie Ministra Zdrowia sugeruje, że odstępy te powinny wynosić co najmniej 0,7 m, natomiast odległość od ściany zewnętrznej – minimum 0,8 m, jednak jeśli jest to możliwe, powinno się zwiększać te przestrzenie. Specyfika oddziału ortopedycznego narzuca takie rozmieszczenie sprzętu i aparatury w salach, aby możliwa była swobodna komunikacja chorych o kulach, na wózkach inwalidzkich, a także transport pacjentów na łóżkach. Należy tak zaplanować przestrzeń oddziału, aby modularna szerokość pokoju umożliwiała wyprowadzenie każdego łóżka bez konieczności przesuwania innych łóżek.
W każdym oddziale powinien być co najmniej jeden pokój jednoosobowy z węzłem sanitarnym lub izolatka. Wymagane jest, aby izolatka składała się z:
•sali pobytu pacjenta o powierzchni minimum 8 m2,
•pomieszczenia higieniczno – sanitarnego wyposażonego co najmniej w miskę ustępową, umywalkę z baterią uruchamianą bez kontaktu z dłonią, natrysk i płuczkę – dezynfektor basenów, pomieszczenie to powinno być dostępne z sali pobytu pacjenta,
•śluzy umywalkowo – fartuchowej pomiędzy salą pobytu pacjenta a ogólną drogą komunikacyjną oddziału.
Ponadto izolatka powinna mieć zamontowane urządzenia do wymuszonej wentylacji działającej na zasadzie podciśnienia (czyli ciśnienie w izolatce musi być niższe niż na korytarzu i w śluzie).
Najważniejszym wyposażeniem każdego oddziału ortopedycznego są łóżka. Jest to najczęściej sprzęt zaprojektowany specjalnie na potrzeby oddziałów ortopedycznych, chirurgicznych i rehabilitacyjnych. Ważne, aby łóżka takie były wyposażone w:
•segmentowe leże umożliwiające dostosowanie łóżka do potrzeb chorego,
•wygodne materace przeciwodleżynowe,
•możliwość podnoszenia poszczególnych sekcji ciała (sekcji pleców, ud czy podudzia) sterowana dźwigniami po bokach łóżka, mechanizmami zapadkowymi lub w nowoczesnej wersji – przy użyciu pilota,
•regulowane poręcze,
•zestawy ram oraz przyrządów zawierające łatwo przesuwane uchwyty, bloczki, podciągi i drabinki.
Istotne jest również, aby łóżka ortopedyczne były stosunkowo lekkie oraz łatwe do transportu – te właściwości znacznie ułatwią pracę personelu.
Ogólne wymagania dla ortopedycznego bloku operacyjnego
Miejscem najbardziej wymagającym sprzętowo związanym z oddziałem ortopedycznym jest blok operacyjny. To, gdzie jest on umiejscowiony zależy przede wszystkim od struktury szpitala – może być umieszczony lokalnie w danym oddziale ortopedycznym lub wchodzić w skład bloku operacyjnego zorganizowanego centralnie dla całego szpitala. Praktyka pokazuje, że to drugie rozwiązanie jest lepsze z ekonomicznego punktu widzenia, wygodniejsze i pozwala na zwiększenie efektywności pracy w placówce. Koszt jednostkowy bloku znajdującego się w strukturze oddziału jest zazwyczaj wyższy.
Niezależnie od umiejscowienia ortopedyczny blok operacyjny wymaga pewnego podstawowego wyposażenia. Rozporządzenie Ministra Zdrowia jasno precyzuje niektóre wymagania ogólnobudowlane dla tego rodzaju pomieszczeń.
Powierzchnia sali operacyjnej powinna wynosić co najmniej 35 m2. W salach operacyjnych oraz innych pomieszczeniach, gdzie stosowany jest podtlenek azotu, nawiew powietrza powinien odbywać się górą, a wyciąg powietrza w 20 % górą i w 80 % dołem. Rozmieszczenie punktów nawiewu nie może powodować przepływu powietrza od strony głowy pacjenta przez pole operacyjne. Obecnie już standardem jest wyposażenie sal operacyjnych w urządzenia wentylacji mechanicznej i klimatyzacji, a także sprzęt do utrzymywania stałego poziomu wilgotności. Jeśli takie wyposażenie jest zainstalowane, to powinno podlegać okresowemu czyszczeniu nie rzadziej niż co 24 miesiące. Dokonanie tych czynności powinno być udokumentowane.
Podłoga bloku operacyjnego musi być przeciwpoślizgowa. Ponadto powinna być wykonana z materiałów umożliwiających ich mycie i dezynfekcję. Takie samo wymaganie dotyczy mebli (z wyłączeniem tych w pomieszczeniach administracyjno – biurowych). Ściany w salach operacyjnych wymagają częstej dezynfekcji i utrzymania aseptyki, dlatego na całej wysokości powinny być wykończone materiałami umożliwiającymi ich mycie i dezynfekcję. Połączenie ścian z podłogami powinno zostać wykonane w sposób bezszczelinowy, co ma ograniczyć gromadzenie się zanieczyszczeń i ułatwić czyszczenie.
Jak powinien być wyposażony nowoczesny blok ortopedyczny?
Obecnie przy organizacji nowego bloku, bądź modernizacji lub unowocześnianiu już istniejącej jednostki bierze się pod uwagę nie tylko przepisy prawa i odgórne wymagania. Zarządzający placówkami coraz częściej biorą pod uwagę korzyści, jakie wynikają z zastosowania najnowszych technologii i wysokiej jakości sprzętu.
Pierwszym miejscem, którego wyposażenie ma ogromny wpływ na bezpieczeństwo pacjenta podczas operacji, jest pomieszczenie bezpośredniego przygotowania lekarzy w bloku operacyjnym (tzw. myjnia). Całe stanowisko do mycia powinno być wykonane z materiałów łatwo poddających się myciu i dezynfekcji. Ważne jest, aby uruchamianie ciepłej i zimnej wody odbywało się bezdotykowo.
Do standardu wyposażenia ortopedycznego bloku operacyjnego można zaliczyć:
•stół operacyjny wielosegmentowy z regulacją wysokości blatu, możliwością różnego typu przechyłów i nachyleń – sprzęt przenikalny dla promieni RTG, umożliwiający operacje przy użyciu ramienia C; stoły ortopedyczne muszą być dodatkowo wyposażone w różnego typu przystawki, podkładki czy podpórki,
•zestaw lamp operacyjnych z systemem kamer – umożliwiają optymalne oświetlenie, a dodatkowo pozwalają na dokładne śledzenie (i nagrywanie) przebiegu operacji na monitorze, co jest szczególnie przydatne do celów edukacyjnych,
•stanowisko anestezjologiczne z rozbudowanym systemem monitorowania stanu pacjenta i dostępem do źródła gazów anestetycznych,
•zestaw aparatury do artroskopii z monitorem LCD,
•aparat RTG z ramieniem C umożliwiający wykonanie zdjęć i śródoperacyjne monitorowanie pacjenta; to stosunkowo nowe rozwiązanie technologiczne, znacznie ułatwiło przebieg niektórych typów operacji,
•zestaw do koagulacji naczyń krwionośnych,
•zestaw mobilnych i łatwych w utrzymaniu stołów do instrumentarium,
•ssaki medyczne,
•negatoskop.
Nowoczesny blok ortopedyczny jest w pełni autonomiczną jednostką wyróżniającą się zastosowaniem technologii i sprzętu, który w niektórych przypadkach stanie się standardem dopiero za kilka lat.
Do takich rozwiązań można zaliczyć stosowanie elektronicznego aparatu (opaski) do operacji w niedokrwieniu. Jest to urządzenie pozwalające na przeprowadzenie zabiegu przy znacznym ograniczeniu ukrwienia kończyny. Dzięki temu istotnie zmniejsza się utratę krwi, a system ciągłego monitorowania stanu pacjenta czyni ten zabieg całkowicie bezpiecznym. Opaska do operacji w niedokrwieniu posiada system czujników, dzięki którym można ustawić i na bieżąco modyfikować wartości ciśnienia w operowanej kończynie. Urządzenie to posiada wewnętrzny alarm powiadamiający o zmianie ciśnienia i przekroczeniu zaprogramowanego czasu operacji.
Drugim stosowanym już w polskich placówkach przykładem jest aparatura do koagulacji naczyń krwionośnych w plazmie argonowej. Jest niezwykle proste w użyciu, a dzięki zastosowaniu strumienia plazmy argonowej możliwe jest bezkontaktowe efektywne tamowanie krwawień wewnętrznych i dewitalizacji tkanek.
Wyposażenie ortopedycznego bloku operacyjnego na wysokim poziomie jest dużym wyzwaniem, jednak warto inwestować w nowoczesne technologie, bo pozwalają nie tylko na uzyskanie wymiernych korzyści finansowych, ale zupełnie zmieniają poziom świadczenia usług medycznych i znacznie podnoszą standardy leczenia, a co za tym idzie – jego efektywność.
Źródła:
1. Ortopedia i Traumatologia Narządu Ruchu w roku 2007 – opinia konsultanta krajowego
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. z dnia 24 listopada 2006 roku, Nr 213, poz. 1568 ze zm.)
3. Blok operacyjny – organizacja i funkcjonowanie, pod redakcją Krzysztofa Bieleckiego i Tadeusza Szretera, Abacus Biuro Promocji Medycznej Sp. z o.o., Warszawa 2007
4. Informacje i zdjęcia: Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Radomiu (Oddział Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej, Blok Operacyjny)
