Budowa czy modernizacja bloku operacyjnego jest jedną z najdroższych i najbardziej skomplikowanych inwestycji dla placówki służby zdrowia.
Przejdź do Katalogu Wyposażenia Bloku Operacyjnego
W zależności od szpitala, jego wielkości jak i aktualnej infrastruktury technicznej, placówka powinna przeprowadzić analizę ekonomiczną budowy/modernizacji bloku operacyjnego.
To bardzo złożone zadanie, składające się z wielu zagadnień. Na wstępie takiej analizy musimy znać odpowiedzi na podstawowe pytania :
Wizytując szpitale w Polsce napotkamy bloki operacyjne w różnym stadium rozwoju. Możemy spotkać sale zabiegowe działające w obrębie danego oddziału o profilu zabiegowym oraz, lub tylko sale operacyjne w ramach jednego lub kilku bloków operacyjnych, lub duże zintegrowane pojedyncze bloki operacyjne najbardziej zbliżone swoją funkcjonalnością do obowiązujących przepisów. Zadajemy sobie zatem pytanie jak powinna wyglądać technologia medyczna nowoczesnego bloku operacyjnego? Co będzie lepsze i bardziej ekonomiczne? Budowa nowego budynku, czy dobudowa nowej górnej kondygnacji w istniejącym budynku szpitala z przeznaczeniem na blok operacyjny? Czy też może modernizowanie i dostosowywanie aktualnych pomieszczeń?
Nowo projektowany budynek lub piętro jest zawsze bardziej dogodnym rozwiązaniem z punktu stworzenia jak najlepszej technologii medycznej i funkcjonalności dla bloku operacyjnego. Nie jest to jednak zawsze prosta decyzja. Zależna jest od decyzji organu założycielskiego i innych osób, instytucji, które często boją się podjąć decyzje o rozbudowie szpitala, który i tak już jest np. w złej kondycji finansowej. Mamy zatem często tzw. modernizacje i dostosowywanie bloków operacyjnych. Trudno wypowiedzieć się jednoznacznie co do czynników ekonomicznych, co się bardziej opłaca. Często jest to zależne od indywidualnej sytuacji. Z reguły modernizacje są jednak tańsze od nowo budowanych inwestycji. Odwrotnie jest jednak co do technologii i jego funkcjonalności.
W jaki sposób wybierzemy najlepszą lokalizację bloku operacyjnego w stosunku do całego szpitala ?
Usytuowanie bloku operacyjnego w szpitalu jest najważniejszym czynnikiem w jego sprawnym działaniu i zapewnieniu odpowiedniego standardu dla pacjentów. Przy wyborze lokalizacji musimy zwrócić szczególną uwagę na ogólną komunikację w szpitalu. Wszystkie oddziały szpitalne powinny mieć swobodny dostęp do bloku operacyjnego. Powinniśmy dążyć do tego, by pacjenci nie byli przewożeni na blok operacyjny zbyt długą i krętą drogą. Pamiętajmy, iż nie jest to dla nich komfortowa sytuacja. Dodatkowo musimy zwrócić uwagę na bliskość oddziału ratownictwa i OIOM-u. Bardzo istotnym jest, szczególnie w przypadku szpitali bez oddziałów SOR, aby blok operacyjny posiadał dobrą komunikację z oddziałami diagnostycznymi (CT, MR, RTG, USG) jak również centralną sterylizacją i laboratorium. Istotną rzeczą są też ciągi komunikacyjne windowe, ze sprawną drogą ewakuacyjną. Na wybór położenia bloku operacyjnego często wpływa już istniejąca infrastruktura kanalizacyjno-hydrauliczna, elektryczna i wentylacyjna. Najczęściej istniejące bloki operacyjne nie spełniają przepisów i są zbyt małe, pozbawione wielu pomieszczeń (stref) z jakich powinien składać się blok operacyjny. Ostanie kondygnacje tzw. głównego budynku szpitala, są często dobrym miejscem na budowę nowego bloku operacyjnego. Mamy wtedy wpływ na odpowiednią wysokość sal operacyjnych, mamy gdzie montować systemy klimatyzacyjne, możemy przedłużyć instalacje sanitarno-hydrauliczne, elektryczne, itp.
Czy budujemy jeden zbiorczy blok operacyjny czy dla każdego z oddziałów szpitalnych (zabiegowych, wykonujących procedury chirurgiczno-zabiegowe) tworzymy małe niezależne bloki operacyjne?
Potrzebujesz zakupić sprzęt na sale operacyjną?
Złóż zapytanie ofertowe
Uważam, iż z racji bardzo złożonej i kosztownej inwestycji jaką jest budowa (modernizacja) bloku operacyjnego, w dzisiejszych czasach, kierownictwo szpitala powinno skłaniać się w kierunku jednego, zbiorczego bloku operacyjnego, który zabezpieczy w pełni potrzeby wszystkich istniejących oddziałów szpitalnych. Taka zasada powinna dotyczyć większości dużych szpitali wieloprofilowych, np.: wojewódzkich, klinicznych, powiatowych, miejskich i małych SP ZOZ-ów. W niektórych przypadkach (szpitali specjalistycznych, o określonym profilu, placówek akademickich i naukowych lub w małych wąskoprofilowych placówkach) dopuszczonym jest organizowanie bloku operacyjnego przy danym np. oddziale chirurgicznym. Są to jednak przypadki, ze szczególnymi uwarunkowaniami np.: odrębnie istniejące kliniki w oddzielnych budynkach szpitalnych nie połączonych ze sobą. W takim przypadku nie mamy zbyt wiele możliwości. Podobnie jest z placówkami akademickimi, gdzie sale operacyjne są często wykorzystywane do celów naukowych.
Trakt porodowy z wydzieloną salą „cięć cesarskich” możemy ulokować przy oddziale położniczym, natomiast już salę operacyjną o profilu ginekologicznym, powinniśmy planować w ramach zbiorczego bloku operacyjnego. Zbiorcze (zintegrowane) bloki operacyjne są znacznie tańsze, zarówno w budowie jak i utrzymaniu. Proszę pamiętać, iż w przypadku kilku bloków operacyjnych w jednym szpitalu, mamy zwiększone koszty budowy / modernizacji wynikające z:
- instalacje wentylacyjno – klimatyzacyjne z centralami, czerpniami powietrza, systemami filtrów, wentylatorów, itp. Im zatem mamy większą ilość rozdzielonych w różnych miejscach w szpitalu sal operacyjnych, tym trudniej jest zasilić sale ze zbiorczej instalacji. Często zatem dubluje się instalacje wentylacyjno-klimatyzacyjne dla każdego z bloków operacyjnych. Minimalny koszt instalacji wentylacyjno-klimatyzacyjnej to minimum 150 000 zł.
- dublowaniem pomieszczeń funkcyjnych (towarzyszących obligatoryjnie według przepisów), które muszą być w ramach bloku operacyjnego.
- dublowaniem instalacji gazów medycznych, jednostek zasilających.
- dublowaniem i tak już dwuliniowych specjalistycznych przyłączy elektrycznych w szeregiem urządzeń elektrycznych, stabilizatorów, systemów bezpieczeństwa, itp.
- dublowaniem wyposażenia podstawowego sal operacyjnych (lamp, stołów, umeblowania sal operacyjnych i innych pomieszczeń, itp.).
- dublowaniem zespołów operacyjnych i personelu pomocniczego.
Możemy szacować dla bloków operacyjnych, iż koszt robót budowlano-montażowych (bez wyposażenia) wynosić będzie minimum 3800 zł / m2. Koszty zawiązane z instalacjami dodatkowymi i wyposażeniem sprzętowym (lampy, stoły operacyjne z akcesoriami, umeblowanie sal operacyjnych i pomieszczeń dodatkowych, systemy narzędziowe, myjnie, sterylizatory, kolumny chirurgiczne i anestezjologiczne), możemy średnio szacować na poziomie około 1 mln zł na jedną salę operacyjną. Późniejsze koszty utrzymania bloku operacyjnego są indywidualne dla różnych placówek, choć nie mniejsze niż 8-10 proc. kosztów utrzymania całego szpitala.
Czy mamy zakończony ogólny, całościowy program dostosowawczy dla szpitala, z którego będzie wynikać jakie oddziały szpitalne będą rozwijane a z jakich szpital będzie się wycofywał?
Szpital powinien mieć uzgodniony kierunek rozwoju poprzez program dostosowawczy uzgodniony zarówno z NFZ, jak również z organem założycielskim i innymi instytucjami, które kreują rozwój placówki. Aby właściwie zaprojektować i wybudować/zmodernizować blok operacyjny, musimy znać ogólną liczbę oddziałów szpitalnych wraz z ilością łóżek. Musimy zweryfikować i założyć odpowiednią wydajność (przepustowość) bloku operacyjnego, tak by zapewnić odpowiedni poziom usług dla pacjentów jak również realizować kontrakt z NFZ.
Z ilu sal operacyjnych będzie się składał blok operacyjny? Czy wprowadzamy dwuzmianowość?
W dzisiejszej sytuacji zakłada się, że na każde 25-30 łóżek w oddziałach zabiegowych powinna przypadać co najmniej jedna sala operacyjna. Ilość maks. 25 łóżek lub mniej powinno być zastosowane w szpitalach o najwyższym poziomie referencyjności. Jeśli, licząc w ten sposób, stwierdzimy, że należy budować blok o dwóch salach, to w praktyce można zrobić trzy. Dwie sale aseptyczne i jedną septyczną. W przypadku większej ilości sal operacyjnych, (szpitale kliniczne, wojewódzkie ) przynajmniej jedna sala powinna być zaprojektowana jako wysokoaseptyczna, przystosowana do skomplikowanych operacji implantacji, kostnych lub innych zabiegów neuro i kardiochirurgicznych. W przypadku jednostek, gdzie występuje dużo zabiegów chirurgicznych, dla zmniejszenia ilości sal operacyjnych, można wprowadzić dwie zmiany w pracy bloku operacyjnego. Dzięki takim rozwiązaniom, można spokojnie realizować zabiegi planowe dla wszystkich oddziałów szpitalnych przy mniejszej ilości sal operacyjnych.
W przypadku oddziałów SOR jedna z dwóch sal operacyjno-zabiegowych powinna być przystosowana do zabiegów wieloprofilowych, specjalistycznych zabiegów, szczególnie bezpośrednio ratujących życie pacjentom.
W ramach traktu porodowego lub istniejącego bloku operacyjnego winno się przewidzieć jedną salę operacyjną przy aseptycznym zespole porodowym.
Jak ma wyglądać program funkcjonalno-użytkowy dla bloku operacyjnego i z jakich pomieszczeń ma być złożony?
Zależnie od rodzaju szpitala i jego funkcji (szpital powiatowy, wojewódzki, klinika wielospecjalistyczna czy instytut naukowy) program użytkowy i wyposażenie sal operacyjnych może być bardzo zróżnicowane. Jest jednak szereg elementów powtarzalnych. Poniżej przedstawiam program maksymalny, charakterystyczny dla dużego szpitala. Jednak większość wymienionych składników programu użytkowego powinna się znaleźć nawet w najmniejszych zespołach operacyjnych.
Pomieszczenia położone na pograniczu z komunikacją ogólną:
- śluzy szatniowe personelu wyposażone w węzły sanitarne
- śluza pacjentów
- śluza sprzętu z podręcznym magazynem
- pokój kierownika traktu z wglądem do śluzy pacjentów i instalacją interkomową łączącą pokój z komunikacją ogólną.
- pomieszczenie nadzoru urządzeń technicznych (tablice elektryczne, urządzenia podtrzymujące napięcie, sterowanie klimatyzacją, informacje o stanie instalacji gazowych i filtrów powietrza, terminal sieci logicznej bloku) dostępne bez konieczności wchodzenia personelu technicznego na blok
Pomieszczenia położone po stronie „czystej” bloku:
- sale operacyjne aseptyczne
- sale operacyjne septyczne
- pokój przygotowania lekarzy
- pokój przygotowania pacjentów
- sale wybudzeniowe z ilością łóżek 1.5 -2.0 x większą od ilości sal. Przy wysokiej specjalizacji i intensywnej pracy bloku wskaźnik ten może przekraczać 3.0.
W sąsiedztwie sali wybudzeniowej powinna być zlokalizowana dyżurka pielęgniarek z oknem wglądowym na salę chorych oraz brudownik.
- magazyny sprzętu (rtg przewoźny, sprzęt zapasowy, elementy aparatury perfuzyjnej itd.
- pokoje lekarzy
- pokoje pielęgniarek
- pokój opisów
- pokój lekarzy konsultantów (histopatologów, onkologów itp.)
- węzły sanitarne personelu
- magazyn materiałów sterylnych
- podręczna sterylizacja skomunikowana windą ze stroną sterylną centralnej sterylizacji
- pokój do technicznych przeglądów aparatury (regulacja, wymiana żarówek itd.)
- pomieszczenia do przechowywania endoskopów i ich wyposażenia
- skład porządkowy (środki czystości, środki dezynfekcyjne, mopy)
Pomieszczenia położone po stronie „brudnej” bloku (oddzielonej od czystej śluzą).
- pomieszczenie wstępnego mycia narzędzi użytych i butów operacyjnych skomunikowane windą „brudną” z pomieszczeniem wstępnego mycia w centralnej sterylizatorni i przelotowym sterylizatorem z podręczną sterylizatornią bloku. Zamiast windy do komunikacji dopuszcza się stosowanie specjalnych zamykanych wózków transportowych do przewożenia materiałów brudnych jak i sterylnych.
- pomieszczenie do mycia blatów operacyjnych, jeżeli zastosowano mobilne stanowisko mycia i sterylizacji elementów endoskopowych skomunikowane oknem podawczym z podręczną sterylizatornią.
Musimy oczywiście pamiętać o zasadzie nie krzyżowania dróg czystych z brudną. Najlepiej o osobnych śluzach dla pacjentów wjeżdżających na blok i wyjeżdżających z bloku. Osobnej śluzie dla lekarzy z odpowiednimi pomieszczeniami dla nich, jak również osobnej śluzie materiałów sterylnych i innych wykorzystywanych na bloku.
Jakimi aktami prawnymi powinniśmy się wspierać przy projektowaniu bloku operacyjnego?
W zasadzie powinniśmy kierować się zasadą zdrowego rozsądku i doświadczeniem jakie posiadają technolodzy medyczni i wyspecjalizowane biura projektowe. Oczywiście przy projektowaniu bloku operacyjnego musimy spełnić wszelkie wymogi prawne jakie stawia przed nami ustawodawca. Zapisane np. w rozporządzeniu Ministra Zdrowia (Dz. U. Nr 91, poz. 408, z późn. zm.) dotyczące bloku operacyjnego i innych oddziałów związanych z nim bezpośrednio. Rozporządzenie to określa wymogi jakie powinien spełniać nowoczesny blok operacyjny pod kątem sanitarnym, funkcjonalnym i sprzętowym. Pragnę nadmienić, iż rozporządzenie w sposób bardzo podstawowy określa tzw. minimum aparatury medycznej jaka powinna być na wyposażeniu bloku operacyjnego. W realiach usprzętawiania sal operacyjnych zazwyczaj lista specjalistycznego sprzętu medycznego jest znacznie dłuższa i zależy w głównej mierze od danej specjalizacji sali operacyjnej.
Piśmiennictwo :
V Ogólnopolskie Sympozjum „Blok Operacyjny – organizacja i funkcjonowanie”
Organizator: Abacus Biuro Promocji Medycznej Sp. z o. o.
TOMASZ MACH Pracownia Architektoniczna „WARS” – Blok operacyjny – architektura i komunikacja, uwarunkowania formalno-prawne, planowanie budowy i modernizacji
Planowanie budowy, modernizacja i rozbudowa oraz wyposażenie bloku operacyjnego ANDRZEJ KORONKIEWICZ
Szpital Praski p.w. Przemienienia Pańskiego w Warszawie
Wybrane zagadnienia z zakresu projektowania Bloków Operacyjnych ROMAN DOMAŃSKI
Biuro Projektowe „Rodom”
Materiały szkoleniowe i zdjęciowe Tadeusz Wrzosek
Materiały zdjęciowe SPSK w Białymstoku
Marcin Surmam, wiceprezes zarządu Panamed Sp. z o.o./PM
