Promieniowanie rentgenowskie od lat jest z powodzeniem wykorzystywane w wielu pracowniach diagnostycznych. Pomaga szybko wykryć różnorodne choroby i dysfunkcje. Nowoczesne urządzenia do badań pozwalają uzyskać ich dużą dokładność i są wykonywane zarówno w leczeniu, jak i w programach profilaktycznych. Dobrej jakości sprzęt umożliwia bezpieczne obrazowanie kości i narządów wewnętrznych. Ciekawy sposób działania urządzeń do RTG oraz ich funkcjonalna budowa sprawiają, że są każdego dnia wykorzystywane w większości placówek medycznych.
Do czego służy aparat RTG? Zastosowanie w diagnostyce obrazowej
Aparat rentgenowski służy do zobrazowania budowy tkanek. Najczęściej właśnie w ten sposób badane są kości i stawy. Badanie RTG pozwala w nich wykryć:
- złamania
- nadłamania i pęknięcia
- cechy procesu zwyrodnieniowego (osteofity, geody, uszkodzenie podchrzęstnej warstwy kostnej)
- zwichnięcia
- wady budowy kości i stawów (np. ustawienie koślawe lub szpotawe).
Poza ortopedią, aparaty RTG przeprowadzane są także w wielu innych dziedzinach medycznych. Zalicza się tu onkologia, pulmonologia, stomatologia, a także medycyna pracy. Częstymi badaniami z użyciem aparatury rentgenowskiej są m.in :
- zdjęcie RTG płuc (z uwzględnieniem obrazów kostno-płucnych klatki piersiowej)
- mammografia
- pantomogram (obrazowanie stomatologiczne) oraz cyfrowe zdjęcia szczęki i żuchwy
- densytometria – badanie gęstości kości
- angiografia (prześwietlenie tętnic) i wiele innych badań.
Rodzajem aparatu, w którym zastosowane zostały promienie rentgenowskie, jest także tomograf komputerowy. Z tym typem badania wiąże się jednak większa ilość promieniowania, ale też znaczna dokładność. Zarówno standardowe zdjęcie, jak i tomografia są procedurami wykonywanymi wyłącznie ze skierowaniem od lekarza.
Aparat rentgenowski – budowa
Pomimo różnego stopnia zaawansowania urządzeń, każdy z aparatów RTG posiada:
- lampę (służy do generowania promieniowania x)
- kolimatory (osłony lampy, które chronią przed rozpraszaniem się promieniowania)
- układ rejestrujący obraz
- zasilacz (transformator wysokiego napięcia)
- prostownik prądu
- statyw
- stół kompatybilny z aparatem (oprócz pracowni stomatologicznych)
- podstawę
- ew. ekran rentgenowski.
Lampy rentgenowskie, jako najważniejsze elementy sprzętu do prześwietleń, składają się z szeregu składowych, z których najważniejsze to:
- katoda (elektroda ujemna)
- anoda (elektroda dodatnia) z antykatodą wolframową
- bańka próżniowa.
Wśród aparatów RTG możemy wyróżnić urządzenia:
- stacjonarne
- mobilne
- przyłóżkowe.
Specjalnym rodzajem aparatów RTG są te wykorzystywane w stomatologii do zdjęć punktowych. Zajmują one mniej miejsca w gabinecie i generują niewielką dawkę promieniowania.
RTG – aparaty analogowe i cyfrowe
Głównym czynnikiem odróżniającym RTG cyfrowe od analogowego jest rodzaj detektora. Jest to element rejestrujący obraz.
Analogowe aparaty RTG nie mają bezpośrednio podłączonego detektora. Tę cechę posiadają tylko urządzenia do radiografii cyfrowej.
Do zalet detektorów cyfrowych należą:
- skrócenie czasu uzyskania zdjęcia
- krótsza ekspozycja pacjenta na działanie pola x
- możliwość precyzyjnej obróbki zdjęć
- usprawnienie pracy personelu
- łatwiejsza archiwizacja wyników
- możliwość wyeliminowania warunków ciemni do badań.
W zależności od rodzaju placówki obecnie wykorzystuje się zarówno aparaty cyfrowe, jak i analogowe. Każdy z tych systemów okazuje się przydatny w codziennej pracy wielu ośrodków. Wśród rodzajów urządzeń do wykonywania zdjęć radiologicznych wymienia się także mobilne aparaty RTG. Innym rodzajem sprzętu rentgenowskiego są aparaty przyłóżkowe. Ten rodzaj, oprócz standardowych elementów budowy posiada także specjalne kółka do przemieszczania. Taka funkcjonalność jest bardzo przydatna zwłaszcza w warunkach szpitalnych.
Czym jest promieniowanie x? Podstawy radiologii
Wykorzystywana w diagnostyce radiacja jest promieniowaniem elektromagnetycznym. Długość fali x to zakres 0,0001 nm – 100 nm. Im ta wartość jest wyższa, tym promieniowanie jest mniej przenikliwe. Ta właśnie cecha ważna jest w dobieraniu parametrów dla poszczególnych badań.
Źródłem takiego promieniowania jest specjalna lampa. To w niej zachodzą procesy, w wyniku których dochodzi do hamowania naładowanych cząstek i powstania radiacji x.
Działanie urządzeń do RTG
Po włączeniu źródła zasilania, elektrody z katody zaczynają oddziaływać na antykatodę. Na skutek tego dochodzi do hamowania elektronów przez wolfram. W konsekwencji zaczyna się wytwarzać promieniowanie jonizujące. Na skutek powyższych reakcji może dojść także do wybicia elektronu z zewnętrznej orbity wolframu. To również może prowadzić do wytworzenia się wiązki promieniowania. To właśnie te reakcje stoją u podstawy współczesnej radiologii. Przechodząc przez materię, promienie te są w różnym stopniu absorbowane, a następnie rozpraszane. Dzięki specjalnym elementom sprzętu w czasie badania RTG dochodzi do detekcji promieni. To pozwala na zobaczenie badanej okolicy i jej ewentualnych nieprawidłowości. Przyjrzeć się im dokładnie można dzięki temu, że zdjęcie jest wywoływane w formie specjalnej kliszy lub przekazywane na ekran komputera.
W których placówkach medycznych używa się aparatów rentgenowskich?
Urządzenia do badań RTG wykorzystywane są w wielu typach ośrodków, do których zalicza się:
- szpitale
- kliniki wielospecjalistyczne
- przychodnie
- ambulatoria
- mobilne punkty badań (np. mammobusy).
Warto pamiętać, że do badania RTG, w zależności od badanej okolicy, może obowiązywać specjalne przygotowanie. Najczęściej zaleca się zdjęcie wszystkich elementów metalowych, mogących znaleźć się w polu badania.
Dlaczego warto wyposażyć placówkę w dobry sprzęt do zdjęć rentgenowskich?
Urządzenia pokazujące kości i narządy to jeden z najważniejszych elementów wyposażenia każdego ośrodka i szpitala. To dzięki takim aparatom szybko można ocenić, z jakim rodzajem urazu pacjent się zgłasza. Pozwala to podjąć dobrą decyzję o sposobie leczenie. Precyzyjne wykrycie złamania, a także szybkie zauważenie np. zmian w obrębie płuc może zapobiec powikłaniom danej choroby. Ważne jest więc, aby stosowane urządzenia były w możliwie największym stopniu dokładne. Znajomość budowy takiego sprzętu pozwoli lepiej dobrać jego parametry do potrzeb placówki. Z kolei zapoznanie się ze sposobem działania wyposażenia pracowni zwiększy bezpieczeństwo pracy personelu, a także diagnozowanych pacjentów.
