CENTRALNA STERYLIZATORNIA – jak ją zorganizować i w co wyposażyć?

W każdej placówce wykonującej zabiegi, szczególnie w szpitalu, sterylizatornia jest miejscem o szczególnym znaczeniu, a obieg materiałów sterylnych to jeden z podstawowych procesów zapewniających prawidłowe jej funkcjonowanie. Skuteczny system mycia, dezynfekcji i sterylizacji to nie tylko istotny element bezpieczeństwa medycznego i sanitarnego personelu i pacjentów, to także ważny składnik oceny infrastruktury technicznej placówki. Czy warto i jaki sposób zorganizować centralną sterylizatornię? A może lepiej skorzystać z usług zewnętrznej firmy? Do czego jest potrzebny system informatyczny wspomagający obieg materiałów sterylnych?

Ścisłe przestrzeganie reżimu sanitarnego to nie tylko znaczne ułatwienie pracy placówki i podniesienie bezpieczeństwa wykonywanych procedur medycznych. To także skuteczna eliminacja zakażeń szpitalnych. Sprawny system sterylizacji oprócz aspektu zdrowotnego, ma też istotne uzasadnienie ekonomiczne – eliminuje koszty leczenia powikłań związanych z zakażeniami szpitalnymi.

Centralna sterylizatornia – gdzie i jak ją zorganizować?

Lokalizację centralnej sterylizatorni warto zaplanować w lokalizacji, która ma dogodne połączenie z oddziałami szpitalnymi i blokiem operacyjnym. Zgodnie z prawnymi wymaganiami układ pomieszczeń powinien zapewnić jednokierunkowy przepływ personelu i materiałów od strefy tzw. brudnej, przez czystą do sterylnej. Strefa brudna jest miejscem przyjęcia wszystkich materiałów do sterylizacji, ich dokładnego mycia, sortowania i wstępnej dezynfekcji. W tej strefie należy zaplanować pomieszczenia: do przyjmowania brudnych materiałów, mycia i dezynfekcji materiałów, mycia i suszenia wózków oraz magazyn środków myjąco-dezynfekujących. Na wyposażenie tej strefy składają się przede wszystkim: myjnie ultradźwiękowe, przelotowe myjnie-dezynfektory, suszarki przelotowe, stanowiska ze zlewozmywakami do mycia ręcznego, stoły do segregacji brudnych materiałów, pistolety do mycia i suszenia wózków. Kolejno materiały przechodzą do strefy czystej, gdzie są pakietowane oraz ładowane do sterylizatorów. Potrzebne będą tu pomieszczenia do: przygotowania bielizny i pakietów, sale ze sterylizatorami oraz magazyn materiałów jednorazowych przeznaczonych do sterylizacji. Do wyposażenia strefy czystej potrzebne są: sterylizatory przelotowe (parowe, gazowe), stoły (do pakowania materiałów, podświetlane do kontroli bielizny), czujniki stężenia etylenu (gdy sterylizatory gazowe), wózki załadowcze do sterylizatorów. Następnie materiały trafiają do strefy sterylnej, gdzie są wyładowywane ze sterylizatorów, rozdzielane do jednostek szpitalnych lub magazynowane. W tej strefie należy zaplanować: pomieszczenia do wyładunku wysterylizowanego materiału, ekspedycji materiału sterylnego, magazyn materiałów sterylnych oraz magazyn opakowań zwrotnych. Na wyposażenie składają się: wózki wyładowcze ze sterylizatorów oraz regały do przechowywania. Pomiędzy tymi trzema strefami oraz przy wyjściu ze strefy sterylnej należy zamontować śluzy umywalkowo-fartuchowe ze składzikami porządkowymi.

Na co zwrócić uwagę przy wyborze sterylizatora?

Najnowsze modele sterylizatorów oprócz swojej podstawowej funkcji, mają także szereg opcji pozwalających na rejestrację, kontrolę oraz analizę procesu sterylizacji. Takie urządzenia to swoiste minikomputery, które dodatkowo mogą współpracować z systemem obiegu materiałów sterylnych, a nawet z centralną siecią informatyczną szpitala. Do podstawowych parametrów sterylizatorów należą: rodzaj czynnika sterylizującego w dużej mierze uzależniony od rodzaju sterylizowanego materiału (para wodna, tlenek etylenu, plazma), klasa urządzenia, jego pojemność, sposób ładowania materiałów, wydajność, sposób rejestracji i analizy kluczowych dla procesu parametrów. 

Wybór sterylizatora warto zacząć od określenia jego klasy związanej z rodzajem wsadu, który będzie w nim sterylizowany. Do wyboru są 3 klasy: N, S i B. Najniższą klasę (N) stanowią urządzenia do sterylizacji nieskomplikowanych materiałów bez opakowań ochronnych. Działają one w systemie tzw. próżni termodynamicznej, który polega na samoistnym działaniu pary wodnej, która wypycha powietrze na zewnątrz. Wadą tego rodzaju sprzętu jest brak efektywnego suszenia w czasie cyklu sterylizacji, dlatego zaleca się stosowanie dodatkowego programu w celu dosuszenia wsadu. Mimo swoich ograniczeń sterylizatory klasy N są powszechnie stosowane. Półkę wyżej są sterylizatory klasy S przeznaczone przede wszystkim do mniejszych gabinetów i laboratoriów. Najwyższą klasę stanowią urządzenia klasy B, które są w stanie wysterylizować wszystkie rodzaje materiałów, nawet narzędzia o budowie kapilarnej (tzw. wsady typu A). Zaletą obu najwyższych klas jest możliwość wytworzenia tzw. frakcjonowanej próżni wstępnej, co umożliwia całkowite usunięcie powietrza ze wsadu (w urządzeniach klasy S proces ten zachodzi raz, w klasie B – kilkukrotnie). Drugą ważną zaletą w klasach S i B jest proces suszenia próżniowego, który efektywnie usuwa parę wodną z jałowych, nawet opakowanych materiałów. Za najskuteczniejsze i najczęściej kupowane obecnie uznaje się sterylizatory klasy B, które dodatkowo mają możliwość podłączenia do komputerowego systemu rejestracji procesów.

Drugim ważnym kryterium wyboru jest rodzaj czynnika sterylizującego, a co się z tym wiąże – zakres temperatur wykorzystywanych przez urządzenie. Najczęściej do sterylizacji wykorzystuje się parę wodną – standardowo zakres temperatury waha się od 117°C do 134°C, ale coraz częściej spotyka się sprzęt pozwalający na prowadzenie procesu poniżej 100°C. Zaletą jest duża elastyczność w zakresie ustawienia parametrów temperaturowych, gdyż pozwala na dopasowanie programu jałowienia do konkretnego typu wsadu. Drugą kategorię stanowią sterylizatory niskotemperaturowe wykorzystujące tlenek etylenu lub plazmę gazu generowaną na bazie nadtlenku wodoru. 

Kolejna kwestia to pojemność użyteczna komory, czy objętość, jaką może zajmować wsad wewnątrz komory sterylizatora. Warto pamiętać, że pojemność użyteczna jest mniejsza (zwykle o kilka- kilkanaście procent) od fizycznej wielkości komory. Wynika to z faktu, że czynnik sterylizujący musi mieć przestrzeń, aby móc dotrzeć do wszystkich elementów wsadu. Pojemność sterylizatorów warto dopasować do zapotrzebowania placówki – standardowo na rynku dostępne są urządzenia o pojemności od 4,8 l do 65 l.

Inne ważne funkcje, na które warto zwrócić uwagę to:

• automatyczne magnetyczne zamknięcie klapy komory po rozpoczęciu pracy zabezpieczające przed otwarciem podczas cyklu.

Po co informatyzować centralną sterylizatornię?

O centralnym systemie nadzoru nad obiegiem materiałów sterylnych warto pomyśleć już na etapie planowania centralnej sterylizatorni. Dlaczego? Bo to nie tylko znaczne usprawnienie pracy personelu i eliminacja błędów powstałych podczas ręcznego opisywania, to także znaczne przyspieszenie procesów oraz ułatwienie nadzoru nad dystrybucją materiałów sterylnych w placówce.

Do czego potrzebny jest informatyczny system zarządzania procesami sterylizacji? Pozwala on na monitorowanie, ewidencję oraz archiwizację obiegu sterylizowanych materiałów. Umożliwia śledzenie każdego obiektu od momentu przyjęcia do sterylizatorni, przez etapy mycia, dezynfekcji i sterylizacji, aż po wydanie z magazynu i dystrybucję na oddziały szpitalne. System pozwala na ewidencję narzędzi, materiałów i odzieży, spis i archiwizację cyklów jałowienia z uwzględnieniem kluczowych parametrów procesu, a także dostarcza aktualnych informacji o dostępności sterylnych materiałów. Dzięki niemu można łatwo sprawdzić kto i kiedy przyjął materiał, w jakich warunkach prowadzono sterylizację, którego sterylizatora użyto, jaki był skład pakietu, gdzie i kiedy został wydany oraz co się z nim potem działo. Warto, aby do sieci informatycznej sterylizatorni podłączyć czytniki kodów kreskowych oraz drukarki. To pozwala na jeszcze większą oszczędność czasu, gdyż personel posługuje się wyłącznie skanerami, bez potrzeby ręcznego opisywania sterylnych materiałów. 

A może zewnętrzna firma?

Centralna sterylizatornia to dobry pomysł dla dużych placówek. Jak pokazują doświadczenia ze szpitali – nawet przy zachowaniu największej ostrożności, organizacja sterylizacji w kilku miejscach nie jest najlepszym rozwiązaniem. Zdecydowanie lepiej zaplanować jedną centralną jednostkę. A co z małymi i średniej wielkości placówkami medycznymi, dla których organizacja i utrzymanie centralnej sterylizatorni może nie mieć uzasadnienia ekonomicznego? Tu warto się zastanowić nad współpracą z zewnętrzną firmą świadczącą usługi sterylizacji. Jest ich coraz więcej na rynku i co najważniejsze – muszą one posiadać odpowiednie certyfikaty i wdrożone systemy jakości, aby móc prowadzić działalność. Jest ona obostrzona wieloma wymogami prawnymi związanymi z przyjmowaniem, obiegiem, znakowaniem, wydawaniem i dostarczaniem materiałów sterylnych do placówek. Dlatego można nie obawiać się o standard realizowanych przez nie usług.